تاریخچه گالری داری در ایران

اقتصاد هنر به عنوان یکی از ارکان مهم سیاست فرهنگی شناخته می‌شود؛ رکنی لاینفک از تولید فرهنگ که تا عصر معاصر مورد تغافل قرار داشته است. امروز تمامی نظریه پردازان سیاست فرهنگی بر این باورند که بدون زیرساخت اقتصادی برای هنر، امکان توسعه‌ای آن محال و غیر ممکن خواهد بود. به شکل ذهنی گفتگو میان هنر و بازار در ایران چندان رواج نداشته و هنجار تلقی نمی‌شده، تنها در یک دهه‌ی اخیر است که این عرصه به گفتمان هنری وارد شده و بخشی از این دیالکتیک فرهنگی را به خود اختصاص داده اند.

پیشینه ارائه تجاری آثار هنری در شکل نهادی مستقل، به عصر صفوی باز می‌گردد. شاردن در سفرنامه خود به صنفی در بازار اصفهان اشاره دارد که مرقعات- شامل خط و نگارگری- را برای خرید و فروش عرضه می‌کرده‌اند. در دوران قاجار اشراف بر سر تصاحب آثار شاخص ایرانی و فرنگی با هم در حال رقابت پر هیاهو بوده‌اند؛ سنتی که بعدتر در طبقات اجتماعی دیگر نیزگسترش می‌یابد و گنجینه هنر عامیانه و هنر قهوه‌ خانه را پدید می‌آورد.  از زمان اشغال ایران توسط متفقین، تهران به مرکز عرضه‌ی آثار هنری بدل می‌شود و خیابان‌های منوچهری، لاله‌زار و اطراف فردوسی تمرکز اصلی را در این تجارت بازی می‌کنند.

نخستین گالری‌ها در معنای مدرن آن در سال 1328 با عنوان آپادانا در تهران شکل گرفت، محمود جوادي پور با کمک و همکاري حسين کاظمي و امير هوشنگ آجوداني فعاليت خود را در تحت عنوان “کاشانه‌ی هنر ” معادل کلمه‌ی “گالری” آغاز کردند. در دهه‌ی سی و چهل فقدان گالری ها در ایران هنرمندان را به تاسیس گالری های هنر مدرن وا می‌دارد، گالری استتیک در سال 1338 به اهتمام مارکو گریگوریان گشایش می‌یابد، یک سال بعد آتلیه کبودِ تناولی نقش گالری حامیِ هنر سقاخانه را بازی می‌کند؛ پس از آن هانیبال الخاص با هدف معرفی هنرمندان دگراندیش گالری گیلگمش را در سال چهل راه‌اندازی کرد. اما نخستین گالری به مثابه محل دادو ستد فرهنگی در سال 43 با عنوان تالار ایران کار خود را آغاز می کند که کمی بعد در سوگ یکی از پایه‌گذارانش به تالار قندریز تغییر نام می یابد.

 از سال 1345 و پس از موفقیت تجاری و فرهنگی معصومه سیحون، موج گالری های مدرن ایران به راه می‌افتد و در سال پنجاه وهفت تهران پایتخت هنری خاورمیانه و آسیای غربی‌ست. با وقوع انقلاب اسلامی و بلافاصله جنگ، نزدیک به یک دهه فعالیت فرهنگی در ایران به حاشیه می‌رود اما با فعالیت مجدد گالری سیحون و راه اندازی نگارخانه گلستان دوران جدیدی از گالری داری آغاز می‌شود. سال‌های نیمه دهه‌ی هشتاد شکل جدیدی از گالری‌داری پا به میدان می‌گذارد و نسل جدید گالریست‌ها میانه را به دست می‌گیرند، در این گونه‌ی تازه، مشارکت گالری و هنرمند در قالب یک رخداد هنری واحد رودروی بینندگان قرار دارد. از طرفی از دهه‌ی نود به این سو گالری گردی به بخشی از تجربه اجتماعی طبقه متوسط بدل شده و مخاطبین فرهنگی تهران، جمعیتی قابل ملاحظه را تشکیل می‌دهند.

در سال‌های اخیر، انواع متفاوت و متنوع گالری‌ها در عرصه‌ی هنر ایران در حال نشو و نمو هستند و با حضور بین‌المللی در بازارهای هنری، بی‌ینال‌ها و حراج‌خانه ها، هنرمندان بومی را معرفی و حمایت کرده‌اند، منتها به دلیل محدودیت‌های اقتصادی تجارت ایرانی، این سهم، نسبت چندانی با تعداد و  میزان فعالیت گالری ها ندارد. با توجه به این سابقه تاریخی و نیز اهمیت تهران به عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی آسیای غربی ضرورت انسجام بخشی به فعالیت گالری ها به شدت احساس می‌شود؛ تاسیس انجمن صنفی گالری داران با هدف گسترش و توسعه فعالیت اقتصادی گالری داری و نیز ساخت و سازه‌بندی جدید برای این حرفه انجام پذیرفته است.

نوشته: شهروز نظری